کلرزنی روشی جهت گندزدائی آب

گندزدایی آب شرب به عنوان فرآیند لازم الاجرای تصفیه آب ضروری است . در بین روش های مختلفی که امروزه برای گندزدائی آب کاربرد دارند، کلرزنی، که در واقع افزودن کلر یا ترکیبات آن به آب می باشد، به عنوان قدیمی ترین روش هنوز بیشترین کاربرد را به خود اختصاص داده است.علی رغم اثرات جانبی آن که تا به حال شناخته شده در مقایسه با سایر گندزداها از مزایای زیادی برخوردار بوده و روش رضایت بخشی برای حذف آلودگی های میکروبی آب است . بخصوص وقتی از کیفیت آب مصرفی و سلامت آن اطمینان نداشته باشیم .

سالم سازی آب از وجود عوامل بیماری زا، کنترل رنگ و بو و طعم آب، جلوگیری از رشد انگل ها و ایجاد لایه لزج روی سطوح آب در مخازن، رنگ بری از بعضی مواد آلی رنگی، تمیز نگه داشتن بستر فیلترهای تصفیه آب، تجزیه SH2 و اکسیداسیون آهن و منگنز، افزایش راندمان واحدهای بعدی در تصفیه خانه های آب در صورت کاربرد به صورت پیش کلرزنی از جمله مهمترین خصوصیات کلر و ترکیبات آن می باشند.

کلر برای گندزدایی آب در فرم های مختلفی از قبیل گاز کلر که 2 برابر سنگین تر از هواست، هیپوکلریت کلسیم، هیپوکلریت سدیم، دی اکسید کلر، کلر آمینها کاربرد دارد ولی از بین فرمهای مذکور هیپوکلریت سدیم برای گندزدائی آب در موارد محدود و در صورت نبودن سایر ترکیبات کلر وروشهای جایگزین، به کار می رود چون ترکیبی خورنده و گران بوده و سریع تجزیه می شود و ترکیب و کیفیت ثابتی ندارد . عدم اطمینان از خلوص آن و ایجاد محیط قلیایی بعد از کاربرد که سبب کاهش اثر کلرمی شود، سبب شده تا از آن به عنوان اکسید کننده قوی و عامل سفید کننده جهت گندزدائی آب استخرها، تصفیه خانه ها ی فاضلاب، جهت سم زدائی پسابهای محتوی سیانید به عنوان یک اکسید کننده قوی ، مصارف بهداشتی و رنگبری در منازل، بیمارستانها و صنایع استفاده شود .

هیپوکلریت کلسیم که به عنوان پرکلرین، فعلاً بیشترین کاربرد را در جهت گندزدائی آب اجتماعات کوچک دارد وعلیرغم اینکه ترکیب پایداری دارد، به مرور زمان تجزیه می شود و باید در نگهداری و بهره برداری از آن دقت لازم بشود .

تحقیقات انجام شده نشان داده است،کاربرد کلر به عنوان یک گندزدا، عوامل بیماری زا بخصوص اشرشیاکلی در فرم های مختلف بیماری زا و غیر بیماری زا را نابود می کند و در دمای 20 درجه سانتی گراد و PH وکدورت پایین بیشترین اثر را دارد و بهترین و در دسترس ترین و ارزانترین گندزدای آب به خصوص برای شرایط اضطراری. کنترل اپیدمی های قابل انتقال از طریق آب بوده و مصرف زیاد آن توسط آب نشان دهنده آلودگی شدید آب می باشد .

در کل مراکز و پادگانهای سپاه هم طی تحقیقی که در سال 1381 انجام شده است، تنها روش کاربردی برای گندزدائی آب شرب، کلرزنی می باشد.

روشی متداول که حتی در دورترین مراکز مورد استفاده قرار می گیرد. به دلیل وسعت کاربرد این روش در سپاه و اهمیت و ضرورت کنترل و نظارت مرتب بر کیفیت آب شرب مصرفی پرسنل، وضعیت و نحوه بهره برداری از دستگاه های کلرزنی و روش های مختلف کلرزنی که امروزه در سطح سپاه استفاده می شود در سال 1381 مورد بررسی قرار گرفت تا مسائل و مشکلات مبتلا به این بخش به خوبی شناسایی شود و برای استفاده بهتر از امکانات تأمین شده اقدامات لازم انجام گیرد.

روش کار :

نوع مطالعه در این طرح توصیفی مقطعی بود و از 182 پادگان سپاه در سطح کشور به عنوان جامعه پادگان های سپاه در سال 1381 با کمک پرسشنامه و به روش نمونه گیری احتمالی چند مرحله ای داده های لازم جمع آوری گردید و سپس داده ها با کمک نرم افزار SPSS و آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .

نتایج :

پرکلرین مصرفی پادگان هایی که کلرزنی انجام می دهند، به تفکیک نیروها ،در نیروی زمینی 9/93 درصد، مقاومت 8/77 درصد ، دریایی 75 درصد، هوایی 100 درصد و در کل به طور میانگین 5/87درصد تأمین شده است .درسنجش اطلاعات بهره برداران از دستگاه های کلرزنی بیش از50 درصد از غلظت کلری که باید برای گندزدائی آب تهیه و تزریق شود و یا دزکلر باقی مانده مورد نیاز، اطلاع درستی نداشتند و پاسخ غلط داده اند و این مسئله مطمئناً ناشی از عدم آگاهی و اطلاع آنهاست .

در مراکزی که گندزدائی آب انجام می شود، 100% روش کلر زنی به کار گرفته شده است . بهره برداری از دستگاه های کلرزنی یا هیپوکلریناتورها بعضاً در آن مراکز با مشکلاتی مواجه بود که عبارتند از:

1. تجهیزات و لوازم کافی جهت گندزدائی آب شرب در بسیاری از پادگان ها تامین نمی شود و در مراکزی که دستگاه کلرزن وجود دارد در موارد محدودی گزارش شده که پرکلرین کافی به ویژه در فصل تابستان برای آنها به اندازه کافی تامین نمی شود و یا اگر تامین می شود نحوه کاربرد پرکلرین غلط می باشد؛ چون در بیش از 50% کلرسنجی ها کلرباقی مانده آب صفر بوده است.
2. نقص فنی و فرسودگی دستگاه کلرزن و عدم آشنایی بهره برداران و نبودن نیروی متخصص آموزش دیده برای تعمیرات آنها و یا در دسترس نبودن لوازم یدکی کافی و لازم در محل بهره برداری از دستگاه از جمله مشکلات موجود است که توجه مسئولین محترم پشتیبانی و آماده نسبت به این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است .
3. در 64/5 درصد مراکز بدلیل عدم تأمین کافی کیت کلرسنج، کلرسنجی انجام نمی شود .
4. در مراکزی که کلرزنی انجام می شود به علت عدم آشنایی اپراتور دستگاه و عدم برخورداری از دوره های آموزشی لازم در موارد زیادی از ابتدا غلظت کلر کافی به آب تزریق نشده و سرویس نگهداری دستگاه کلرزن از کیفیت لازم برخوردار نبوده است.
5. معمولاً اتاقک های محل نصب دستگاه کلرزن از استانداردها و ایمنی لازم برخوردار نیستند و این مسئله در خرابی زود هنگام دستگاه ها تأثیر زیادی دارد و در بعضی مناطق این مسئله سبب یخ زدگی دستگاه و اتصالات در زمستان و در نتیجه شکستگی قطعات تزریق می شود.
6. محل ذخیره پرکلرین برای گندزدائی آب شرب از شرایط مناسبی برخوردار نبود، این مسئله باعث پرت مقدار بیشتری از ماده گندزدا می شود .
7. در 24/2 درصد مراکز علی رغم نیاز به دستگاه کلر زن و کیت کلر سنج و ..… از این امکانات محرومند .
8. بودجه لازم برای تعمیر و نگهداری دستگاه کلرزن پیش بینی نشده است .
9. باید برق کافی متناسب در محل وجود داشته باشد چون در موارد زیادی دستگاه به محل مورد استفاده منتقل شده، ولی تابلو برق دستگاه و برق موجود همخوانی لازم را نداشته و لازم است هنگام انتخاب کلرزن دقت شود.
10.  مشکل انسداد دیافراگم دستگاه کلرزن به خصوص در هیپوکلریناتورهای یک مخزنه وجود دارد .
11. با توجه به شرایط موجود در بسیاری مراکز نیاز به نصب دستگاه کلر زن می باشد .
12. بعضاً آب لوله کشی شهری با آب چاه پادگان مخلوط و مصرف می شود در حالی که کلرزنی نمی شود .
13. در موارد متعددی معیوب بودن لوله های آبرسانی، و یا نشست فاضلاب به داخل چاه آب، منجر به بی اثر شدن فرآیند کلر زنی آب شده و کلر باقی مانده آب خنثی و حتی صفر شده است .
14.  در مرحله تهیه محلول مادر با کمک گرانول پرکلرین، برای تزریق، بعضاً فرصت کافی برای ته نشینی آهک محلول داده نمی شود و ورود آنها به داخل اتصالات و شبکه آبرسانی سبب انسداد زود هنگام و زودرس آنها می شود.
15.  سرویس نگهداری روتین دستگاه کلرزن بعضاً انجام نمی شود .
16.  برگزاری کارگاه آموزشی، بهره برداری و نگهداری و تعمیر دستگاه کلرزنی ضروری است.
17. پرکلرین تحویلی به مراکز از راندمان و درصد کلر فعال ادعا شده در کاتالوگ برخوردار نیستند و بیش از50درصد از مراکزی که کلرزنی انجام می دهند و پرکلرین مصرفی خود را ذخیره می نمایند. محل نگهداری پرکلرین آنها مناسب نمی باشد در نتیجه مقدار مصرف آن برای تامین کلر باقی مانده آب به دلیل پایین بودن درصد کلر فعال ،بالا می رود وبا مصرف مقدار متداول پرکلرین،کلرباقی مانده به مقدار کافی در آب تامین نمی شود.
18. در مواردی که کلریناتور گازی نصب شده است، به خوبی بهره برداری نشده است.
19. در بعضی موارد علی رغم وجود دستگاه کلرزن در انبار و ضرورت نصب آن،به دلیل عدم آگاهی واطلاع از نحوه نصب و بهره برداری و نگهداری آن ،دستگاه بدون استفاده مانده است.
20. عدم لایه روبی مخازن ذخیره آب می تواند منجر به مصرف کلر باقی مانده آب و در نتیجه خنثی شدن اثرگندزدائی آب با کلر شود.
21. در مراکزی که کلرزنی وکلرسنجی انجام می شود غالبا برنامه مرتبی برای کلرسنجی و کنترل و نظارت بر کیقیت آب وجود ندارد.
22. مراکزی که دستگاه کلرزن دارند در3/14درصد آنها،به دلیل عدم وجود امکانات و به دلیل خرابی دستگاه و غیر قابل استفاده بودن تجهیزات کلرزنی، از آنها استفاده نمی شود.

نتیجه گیری اقدامات لازم و ضروری در کلرزنی به آب برای گندزدائی:

اجرای دوره های آموزشی متناوب برای بهره برداران از دستگاه های کلرزنی در خصوص نحوه نظارت و کنترل بر کیفیت آب شرب و انجام عملیات کلرزنی وکلرسنجی از جمله مهمترین ضروریات است که می بایست مورد توجه قرار گیرد تا از امکانات و تجهیزات و مواد تهیه شده،با راندمان بیشتر و پرت کمتری بهره برداری شود.

همان چیزی که امروزه یکی از مهمترین اهداف مدیریتی هر بخش یعنی استفاده بهینه از امکانات موجود و ارزش قائل شدن برای داشته ها و امکانات محدودی است که در اختیار داریم. با کمک برگزاری کارگاه آموزشی مورد نیاز و آموزش نیروی انسانی و در اختیار قراردادن دستورالعمل های نحوه بهره برداری از هیپوکلریناتورها می توان در خصوص نحوه انتخاب، تهیه، نصب و راه اندازی و بهره برداری و نگهداری دستگاه های کلرزنی و کنترل کیفیت آب شرب اعمال نظات و کنترل بهتری انجام داد. برای مثال فراهم نمودن دُز مناسب کلر برای تزریق،سبب می شود سیستم کلرزنی از راندمان لازم برخوردار باشد تا در کلرسنجی های انجام شده 50درصد کلر باقی مانده صفر گزارش نشود.

و برای این منظور جدیت وموافقت مسئولین و حمایت آنها از این گونه برنامه ها راه رسیدن به اهداف مورد نظر را هموار و نزدیک می نماید و بر اساس آئین نامه انظباطی نیروهای مسلح که فرماندهان را مسئول حفظ سلامت نیروهای تحت امر خود معرفی می نماید به وظایف خود عمل کرده اند.

در همین رابطه اقدام به موقع مسئولین محترم پشتیبانی و  آماد با یک برنامه ریزی مناسب و پیش بینی صحیح در خصوص نحوه و زمان و مقدار خرید اقلامی مثل پرکلرین و تجهیزات مورد نیاز کلرزنی و کلر سنجی آب و توزیع سریع و مناسب آنها سبب افزایش راندمان و بهره وری مناسب از آنها خواهد گردید. در بسیاری موارد امکان نصب دستگاه کلرزن مناسب انتخاب نمی شود و سبب ایجاد مشکلاتی حین بهره برداری می گردد. لذا توجه به شرایط استاندارد و مناسب یک اتاقک محل نصب دستگاه کلرزن ضروری است.

غالباً نگهداری نامناسب اقلام مصرفی خریداری شده به ویژه پرکلرین در انبارها سبب افت راندمان موثر آنها به دلیل تجزیه کلر و نگهداری نامناسب و بیش از حد تجهیزات نیز سبب کاهش و یا اتمام زمان گارانتی دستگاه ها می گردد و مصرف کننده را با مشکلاتی مواجه می نماید.مثلاًمحل نگهداری پرکلرین باید در ظروف پلاستیکی در بسته و دور از دسترس نور خورشید و رطوبت باشد و باید هنگام کار با آن استفاده از تجهیزات ایمنی مثل ماسک لباس کار و دستکش مناسب رعایت شود.

توجه به عوامل موثر بر کلرزنی آب از قبیل ph،زمان تماس،فصل سال و دمای آب ،غلظت و خصوصیات مواد آلی آب و یا کیفیت آب ،غلظت کلر تزرطقی و مقدار با قی مانده در آب ،غلظت آهن و منگنزدر آب از اهمیت خاصی در استفاده بهینه از سیستم کلرزنی آب برخوردار است.

با توجه به طرح مسائل و مشکلات فرا روی ما که در گندزدائی آب شرب و کنترل و نظارت بر کیفیت آب مصرفی مطرح می باشد،و از طرفی اهمیت و اولویت تامین آب سالم که جزء اولین وظایف فرماندهان نظامی می باشد، لازم است مسئولین محترم جهت رفع موانع و مشکلات مذکور انجام وظیفه نموده و با تامین امکانات و تجیهزات و بودجه کافی، این بخش مهم و حیاتی را حمایت نمایند تا گندزدائی آب در حد کفایت و لازم انجام شود و کنترل و نظارت بر تامین و مصرف آب سالم هم به خوبی انجام گیرد.

برای این منظور در مرحله اول تهیه و تامین پرکلرین کافی و سالم و یا راندمان مناسب و تجهیزات کلرزنی برای مراکزی که ندارند، ضروری است و در مرحله دوم رسیدگی لازم به وضعیت دستگاه های کلرزنی ومحل نگهداری آنها و اقلام انبار شده ذی ربط انجام شود. تهیه و دراختیار قرار دادن دستورالعمل نحوه بهره برداری از هیپوکلریناتورها ضروری است.